Τρόποι ενημέρωσης για την εμφάνιση λεμφοιδήματος σε γυναίκες που αναρρώνουν απο τον καρκίνο του μαστού

*Της Μαρίνας Φωλιά, Εξειδικευμένης Φυσικοθεραπεύτριας στην διαχείριση του Λεμφοιδήματος, μέλους της Europa Donna Hellas.

Τι είναι το Λεμφοίδημα ;

Λεμφοίδημα ονομάζεται το οίδημα (πρήξιμο) που εμφανίζεται σε ένα τμήμα του σώματος και κυρίως στα άκρα, εξαιτίας της ανώμαλης συσσώρευσης λεμφικού υγρού (πλούσιο σε πρωτεΐνες). Το λεμφοίδημα διακρίνεται σε πρωτογενές και δευτερογενές. Το πρωτογενές οφείλεται σε κάποια εκ γενετής διαταραχή (συγγενή αιτία), ενώ το δευτερογενές δημιουργείται μετά από τραυματισμό ή μετά από χειρουργική επέμβαση αφαίρεσης λεμφικού δικτύου. Ακόμη, οι ασθενείς που εκδηλώνουν λεμφοίδημα, συχνά εμφανίζουν και κάποια συμπτώματα.

Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα που παρατηρούνται στα αρχικά στάδια της νόσου φαίνεται πως είναι το οίδημα με ποσοστό εμφάνισης 80,9% και το αίσθημα βάρους στο 66,7%, όπως τονίζουν ο GursenC. και οι συνεργάτες του (2021). Άλλα συμπτώματα που εμφανίζονται μετέπειτα είναι η ευαισθησία, το μούδιασμα, ο πόνος και η δυσκολία στην κίνηση του ώμου. Για αυτό, είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως το λεμφοίδημα ταξινομείται σε 3 στάδια. Όσο πιο μεγάλο το στάδιο του λεμφοιδήματος τόσο περισσότερα τα προβλήματα που δημιουργεί στους ιστούς.

Πόσο ενημερωμένη είναι η γυναίκα για το Λεμφοίδημα ;

Παρόλο που η έννοια του λεμφοιδήματος, τα συνοδά προβλήματα του και η διαδικασία διαχείρισης του περιγράφονται  εδώ και αρκετά  χρόνια στα ιατρικά βιβλία και είναι γνωστά κυρίως στην ιατρική κοινότητα, στην χώρα μας το λεμφοίδημα έχει αρχίσει να εδραιώνεται την τελευταία δεκαετία. Ακόμη και σήμερα παρατηρείται μεγάλη έλλειψη τόσο στην σωστή και έγκαιρη ενημέρωση των ασθενών (AlsharifF. etal. 2021) όσο και στους εξειδικευμένους Φυσικοθεραπευτές που είναι υπεύθυνοι για την διαχείριση του.

Συχνά οι ασθενείς με το που εμφανίσουν συμπτώματα δεν ξέρουν σε ποιον να απευθυνθούν ενώ μετέπειτα κατακλύζονται από φόβο, αγανάκτηση, στενοχώρια και απογοήτευση καθώς ανακαλύπτουν πως το λεμφοίδημα τους θα μπορούσε να προληφθεί εάν γνώριζαν τις επιπτώσεις του με την εξέλιξη της νόσου.Όλα τα παραπάνω δείχνουν την επιτακτική και άμεση ανάγκη για σωστή ενημέρωση γεγονός που αποδεικνύεται και σε πρόσφατες μελέτες.Πιο συγκεκριμένα, ο Ayşe Arikan Dönmez και οι συνεργάτες του (2020), τόνισαν πως οι γυναίκες με δευτερογενές λεμφοίδημα μετά από καρκίνο του μαστού χρειάζονται σωματική και ψυχοκοινωνική φροντίδα, έχουν ανάγκη για εύκολη πρόσβαση σε πόρους υγειονομικής περίθαλψης, ανάγκη για προσοχή και επαρκή ενημέρωση από τους επαγγελματίες υγείας και ανάγκη για λύση στα οικονομικά τους προβλήματα που σχετίζονται με τις θεραπείες διαχείρισης του λεμφοιδήματος.

Πότε και με ποιους τρόπους μπορεί να ενημερωθεί η γυναίκα για το Λεμφοίδημα ;

Όπως προαναφέραμε το δευτερογενές λεμφοίδημα είναι μια επιπλοκή που συμβαίνει μετά την διαδικασία χειρουργικής επέμβασης αφαίρεσης των περιοχών που έχουν προσβληθεί από καρκινικά κύτταρα. Αμέσως μετά την χειρουργική επέμβαση λοιπόν, είναι και η ιδανική περίοδος για να ενημερώσει ο θεράπων ιατρός την γυναίκα για την πιθανότητα εμφάνισης του.

Είναι σημαντικό να τονίσουμε πως η εξέλιξη των χειρουργικών επεμβάσεων έχει μειώσει κατά πολύ την πιθανότητα εμφάνισης λεμφικού υγρού. Όμως το είδος της χειρουργικής επέμβασης (ογκεκτομή, μαστεκτομή), η αφαίρεση μασχαλιαίων λεμφαδένων, το θεραπευτικό πλάνο αντιμετώπισης του καρκίνου (ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία, ορμονική θεραπεία ή στοχευμένη θεραπεία) και τα συνοδά προβλήματα υγείας της ασθενούς (παχυσαρκία, ηλικία) μπορούν να αυξήσουν την πιθανότητα εμφάνισης λεμφοιδήματος (Gowda, A. etal, 2021). Η μαστεκτομή μαζί με ακτινοθεραπεία (περιφερειακών αδένων) αλλά και η αφαίρεση 20 ή και παραπάνω μασχαλιαίων λεμφαδένων σχετίζονται με μια συνεχή και επιμένουσα αύξηση του όγκου του λεμφικού υγρού στο χειρουργημένο άνω άκρο (NaleeK. etal, 2021) .

Ο ρόλος του Φυσικοθεραπευτή στην ενημέρωση και επαγρύπνηση των ασθενών με λεμφοίδημα είναι εξίσου σημαντικός όσο αυτός του θεράποντα ιατρού. Πολλές γυναίκες μόλις εμφανίσουν συμπτώματα στο χειρουργημένο άνω άκρο απευθύνονται στον Φυσικοθεραπευτή τους. Γνωρίζουν όμως όλοι οι Φυσικοθεραπευτές για το λεμφοίδημα και την θεραπεία διαχείρισης του; Η απάντηση είναι ΟΧΙ γιατί χρειάζεται εξειδίκευση. Γι’ αυτό και οι συνεδρίες αντιμετώπισης του λεμφοιδήματος θα πρέπει να γίνονται μόνο από εξειδικευμένους Φυσικοθεραπευτές.

Η διαδικασία ενημέρωσης για το λεμφοίδημα εκτός από λεκτική θα πρέπει να είναι και γραπτή για να γίνει κατανοητή. Μάλιστα, μια πρόσφατη μελέτη της DorriS. και των συνεργατών της (2020), τονίζει αυτήν την επιτακτική ανάγκη των γυναικών και αναφέρει τρόπους ενημέρωσης όπως προτάθηκαν από τις ίδιες τις γυναίκες που συμμετείχαν στην μελέτη. Οι γυναίκες πρότειναν τις ιδιωτικές συνεδρίες με τους γιατρούς και τα κοινωνικά δίκτυα μέσω εφαρμογών που μπορούν να παρέχουν λεπτομερή πληροφόρηση.

Συμπερασματικά, η εκδήλωση λεμφοιδήματος αλλάζει δραματικά την ποιότητα ζωής των ασθενών που αναρρώνουν από τον καρκίνο του μαστού. Το λεμφοίδημα δημιουργεί όχι μόνο σωματικά προβλήματα λόγω των συμπτωμάτων που προκύπτουν από την συσσώρευση του λεμφικού υγρού αλλά και κοινωνικά, ψυχικά και σεξουαλικά. Όλα αυτά φυσικά προκύπτουν και εξαιτίας της ανεπαρκούς ενημέρωσης για την πιθανότητα εμφάνισης του. Ο θεράπων ιατρός και ο εξειδικευμένος Φυσικοθεραπευτής οφείλουν να ενημερώνουν έγκαιρα και λεπτομερώς την γυναίκα που αναρρώνει μετά την χειρουργική επέμβαση, ενώ το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να βοηθήσουν επιπροσθέτως την σωστή ενημέρωση του ασθενή.Άλλωστε η σωστή και η έγκαιρη διάγνωση και διαχείριση του λεμφοιδήματος προλαμβάνει την εμφάνιση του και μειώνει την πιθανότητα εκδήλωσης του.

Πηγές:

• https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/breast-cancer
• https://almazois.gr/
• Gursen, C., Dylke, E. S., Moloney, N., Meeus, M., De Vrieze, T., Devoogdt, N., & De Groef, A. (2021). Self‐reported signs and symptoms of secondary upper limb lymphoedema related to breast cancer treatment: Systematic review. European Journal of CancerCare.
• Alsharif, F.; Almutairi, W.; Shibily, F.; Alhothari, F.; Batwa, F.; Batwa, N.; Alharbi, L. The Level of Lymphedema Awareness among Women with Breast Cancer in the Kingdom of Saudi Arabia. Int. J. Environ. Res. Public Health 2021, 18, 627.
• Ayşe ArikanDönmez, PhD, RN1 , Nilgün Kuru Alici, PhD, RN1 , and PınarBorman, MD. (2020). Lived Experiences for Supportive Care Needs of Women with Breast Cancer – Related Lymphedema: A Phenomelogican Study. Clinical Nursing Research.
• Gowda, Arvind U. MD; Nie, James BS; Mets, Elbert BS; Alperovich, Michael MD; Avraham, Tomer MD. (2021). Risk Factors for Lymphedema After Breast Conservation Therapy and Oncoplastic Reduction. Annals of Plastic Surgery. September 2021 – volume 87 – issue 3 – p 248-252.
• Nalee Kim a , Haeyoung Kim a,⇑ , Ji Hye Hwang b,⇑ , Won Park a , Won Kyung Cho a , Seung Mi Yeo b , Hyebin Lee c , Sei Kyung Lee (2021). Longitudinal impact of postmastectomy radiotherapy on arm lymphedema in patients with breast cancer: An analysis of serial changes in arm volume measured by infrared optoelectronic volumentary. Radiotherapy and Oncology 158 p. 167-174.
• Sara Dorri et al, (2020). Informational Needs in Patients With Breast Cancer With Lymphedema: Is It Important Breast Cancer Mar. 23;14:1178223420911033.